Bij de Wet zorg en dwang gaat het over onvrijwillige zorg bij verstandelijke beperking of dementie. Bij de Wet verplichte ggz gaat het over verplichte zorg bij psychiatrische aandoeningen. Dergelijke zorg is ingrijpend en wordt alleen toegepast als het niet anders kan. Beide wetten regelen de rechten van mensen die te maken krijgen met verplichte zorg. Als cliënt of naaste kun je met deze wetten te maken krijgen.

Wet zorg en dwang (Wzd)

Onvrijwillige zorg 

Onvrijwillige zorg is:  

• zorg waarmee de cliënt of zijn vertegenwoordiger niet instemt
• zorg waarmee de vertegenwoordiger heeft ingestemd maar waartegen de cliënt zich verzet. 

Onvrijwillige zorg kan verleend worden als dat noodzakelijk is om ‘ernstig nadeel’ te voorkomen. Een voorbeeld hiervan is als iemand een gevaar vormt voor zichzelf of zijn omgeving. Lees hier meer. 

De kern van de Wzd is 'Nee, tenzij'. Dit betekent dat zorg zoveel mogelijk op vrijwillige basis moet plaatsvinden voor ouderen met dementie en mensen met een verstandelijke beperking. Soms kunnen deze mensen echter niet meer zelf inschatten wat goed voor hen is. Zorgverleners helpen ze dan bij die keuzes. De Wzd zegt hierbij dat onvrijwillige zorg alleen wordt toegepast als het niet anders kan.  

De Wzd onderscheidt negen categorieën onvrijwillige zorg. Voor al die categorieën bestaat een stappenplan. De zorgverlener moet dit doorlopen om zeker te weten dat er geen vrijwillige zorg of minder ingrijpende zorg mogelijk is. 

Onvrijwillige opname 

Het kan voorkomen dat iemand zelf geen weloverwogen beslissing kan nemen over een opname. Maar hij of zij verzet zich daar ook niet tegen. Voor deze situaties bestaat het besluit tot opname en verblijf. Het CIZ geeft dit besluit af. Lees hier meer. 

Verzet de cliënt of zijn vertegenwoordiger zich tegen opname en verblijf? Of tegen voortzetting van het verblijf? Maar is onvrijwillige opname wel noodzakelijk om ernstig nadeel te voorkomen of af te wenden? Dan kan een rechter een rechterlijke machtiging afgeven. Dit gebeurt dan op verzoek van het CIZ. Lees hier meer.

Een onvrijwillige opname kan ook zo urgent zijn dat er geen tijd is om de procedure van een rechterlijke machtiging af te wachten. Hiervan is sprake als het gedrag van de cliënt onmiddellijk dreigend is. Het gaat dan om een spoedsituatie waarin sprake is van ernstig nadeel. In dit geval kan de burgemeester een uitspraak doen. Die kan beslissen dat de cliënt moet worden opgenomen met een beschikking tot inbewaringstelling. Instellingen moete aan regels voldoen om iemand in deze situatie op te nemen. Zo’n instelling is dan een ‘geregistreerde accommodatie’. 

Wet verplichte GGZ (Wvggz) 

Mensen met een psychische aandoening kunnen te maken hebben met verplichte zorg. In de Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg (Wvggz) staat wat de rechten van deze mensen zijn. De Wvggz geldt voor mensen met een psychische stoornis die leidt tot gedrag dat ernstig nadeel (gevaar) veroorzaakt. Dit kan ernstig nadeel zijn voor henzelf of voor anderen. In sommige gevallen is geen vrijwillige zorg mogelijk om dat ernstig nadeel weg te nemen. Dan kan de rechter iemand verplichte zorg opleggen. Het uitgangspunt van de Wvggz is verplichte zorg zoveel mogelijk te voorkomen. Als verplichte zorg echt noodzakelijk is, gelden twee regels. Dan moet de minst ingrijpende vorm worden ingezet. En de dwang zo snel mogelijk worden afgebouwd. 

Ernstig nadeel is (het aanzienlijke risico) dat iemand zichzelf of anderen: 

• in levensgevaar brengt;
• ernstig lichamelijk letsel toebrengt;
• ernstige psychische, materiële, immateriële of financiële schade toebrengt;
• ernstig verwaarloost of ‘maatschappelijk ten onder gaat’; 
• of als iemands eigen ontwikkeling ernstig verstoord is of hij andermans ontwikkeling ernstig verstoort;
• de veiligheid van de patiënt bedreigd wordt, mogelijk onder invloed van een ander; 
• het gedrag van de patiënt zo hinderlijk is dat het agressie van anderen oproept; 
• de algemene veiligheid van personen of goederen in gevaar is. 

De Wvggz kent 2 procedures om verplichte zorg mogelijk te maken: 

• Een zorgmachtiging via de rechter 
  • ­­Een verzoek om een zorgmachtiging voor te bereiden komt binnen bij de officier van justitie. Dit verzoek kan bijvoorbeeld komen van de zorgaanbieder of de gemeente. 
• Een crisismaatregel via de burgemeester (bij spoed) 
  • Familie of omstanders kunnen in een crisissituatie de crisisdienst of de politie bellen. Krijgt iemand al zorg dan kan ook de hulpverlener dit doen. De burgemeester kan dan een crisismaatregel afgeven die verplichte zorg mogelijk maakt. 

Vormen van verplichte zorg: 

• een medische behandeling ondergaan 
• beperking van de vrijheid.